Franz Joseph Haydn

Αρκετοί μουσικολόγοι θεωρούν πως ο τεράστιος όγκος μουσικής που συνέθεσε ο Haydn, οφείλεται κατά ένα μεγάλο μέρος στον αποτυχημένο γάμο του!

Ο Franz Joseph Haydn (31 Μαρτίου 1732- 31 Μαΐου 1809) ήταν Αυστριακός μουσικοσυνθέτης που συνέβαλε στην ανάπτυξη τoυ «κλασικού στυλ» τον 18^ο αιώνα. Θεωρείται ότι ήταν ο πρώτος συνθέτης που σταθεροποίησε τη μορφή της συμφωνίας και τη μορφή του κουαρτέτου εγχόρδων, ένα είδος μουσικής δωματίου.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

Γεννημένος στις 31 Μαρτίου 1732 στο Ροράου της Αυστρίας, ένα χωριό στα σύνορα με την Ουγγαρία, ήταν το δεύτερο από τα δώδεκα παιδιά μιας φτωχής και ταπεινής σε καταγωγή οικογένειας. Ο πατέρας του εργαζόταν ως κατασκευαστής ξύλινων τροχών, ενώ η μητέρα του, πριν παντρευτεί, δούλευε ως μαγείρισσα στα σπίτια των αρχόντων της περιοχής.

Ο Haydn από μικρή ηλικία έδειξε ένα έμφυτο ταλέντο στη μουσική και στην ηλικία των 6 εγκαταστάθηκε στο Χαινμπρεγκ, μια μικρή πόλη της Αυστρίας, μαζί με τον θείο του, διευθυντή χορωδίας, ο οποίος ανέλαβε την μουσική εκπαίδευση του ανιψιού του. Εκεί ο Haydn έμαθε να παίζει βιολί και πιάνο ενώ οι ιδιαίτερες φωνητικές του ικανότητες εντυπωσίασαν τον Georg von Reutter, που διήθυνε την χορωδία της εκκλησία του Αγίου Στεφάνου στη Βιέννη. Έτσι το 1740, σε ηλικία 8 ετών, πήγε στην Βιέννη όπου και δούλεψε για εννέα χρόνια μέχρι την ενηλικιωσή του ως χορωδός. Εγκαταλείποντας την χορωδία, προκειμένου να κερδίσει τα προς το ζην, εργάστηκε ως καθηγητής μουσικής και ως πλανόδιος μουσικός. Παράλληλα μελετούσε προσεκτικά μουσικά έργα, κυρίως εκείνα του Carl Philipp Emanuel Bach, από τον οποίο και εμπνεύστηκε, και εγχειρίδια της μουσικής θεωρίας.

Τα πρώτα χρόνια αποδείχτηκαν δύσκολα για τον μουσικό, ωστόσο, το 1752 γνώρισε τον Ιταλό συνθέτη και καθηγητή φωνητικής, Nicola Porpora, ο οποίος του δίδαξε τις θεμελιώδεις αρχές της σύνθεσης. Για δύο χρόνια (1754-1756) δούλεψε ως μουσικός στην Αυλή της Βιέννης και άρχισε να αποκτά φήμη, γεγονός που συνέβαλε το 1756 να εργαστεί για τον Αυστριακό ευγενή Karl Joseph von Fürnberg παίζοντας μουσική δωματίου. Τότε ήταν που άρχισε να συνθέτει και τα πρώτα κουαρτέτα για έγχορδα. Τέσσερα, περίπου, χρόνια αργότερα ανέλαβε καθήκοντα αρχιμουσικού στην ορχήστρα του κόμη Morzin, στο Λούκαβετς όπου και έγραψε τις πρώτες του συμφωνίες καθώς και κομμάτια για πνευστά και έγχορδα. Το 1760 παντρεύτηκε την Maria Anna Theresia Keller, κόρη ενός Βιεννέζου περιουκιέρη, που παρουσιάζεται ως αυταρχική και απότομη γυναίκα, με την οποία δεν απέκτησε απογόνους. Μάλιστα ο γάμος τους ήταν δυστυχισμένος, παρόλ’αυτα ο νόμος εκείνη την εποχή δεν επέτρεπε το διαζύγιο.

Σύντομα, ο κόμης Morzin αντιμετώπισε σοβαρά οικονομικά προβλήματα και αναγκάστηκε να απολύσει τον Haydn, αλλά ο τελευταίος βρήκε γρήγορα δουλειά, αφού διορίστηκε το 1761 ως δεύτερος αρχιμουσικός της ορχήστρας της Αυλής του φιλότεχνου πρίγκιπα Paul Anton Esterházy στο Άιζενσταν. Πέντε χρόνια μετά, το 1766, ανέλαβε την διευθυνσή της ορχήστρας. Στο μεταξύ, ο πρίγκιπας πέθανε και τον διαδέχτηκε ο αδερφός του, Nikolaus I, ο οποίος αποδείχτηκε εξίσου φιλόμουσος με τον αδερφό του. Βελτίωσε τους όρους συμβολαίου του Haydn και εξέτεινε κατά πολύ τη διάρκεια του, με αποτέλεσμα, ο μουσουργός να εργαστεί στην οικογένεια Esterházy για περίπου 30 χρόνια, όντας υποχρεωμένος από το συμβολαιό του να συνθέτει και να παρουσιάζει δυο παραστάσεις όπερας και δυο συναυλίες κάθε εβδομάδα. Το 1766, ο πρίγκιπας Esterházy ολοκλήρωσε το ονομαστό ανάκτορο του, Εστερχάζα, στη νότια πλευρά της λίμνης Νοϊζίντλερ, όπου εγκαταστάθηκε και ο Haydn. Η απομόνωση και η έλλειψη ευρύτερης επικοινωνίας αποδείχτηκαν εξαιρετικά γόνιμες για τον συνθέτη, καθώς είχε πολύ χρόνο στην διαθεσή του για να συνθέσει. Έτσι, στην Εστερχάζα συνέθεσε το μεγαλύτερο μέρος του αναμφίβολα τεράστιου έργο του: σχεδόν όλα τα κουαρτέτα του, περίπου 80 από τις 104 συμφωνίες του, αρκετά έργα για σόλο και πιάνο και σχεδόν όλες τις οπερές του. Επισκεπτόταν όμως συχνά την Βιέννη για να δεί τους φίλους του. Ανάμεσα στους φίλους του συγκαταλέγεται η Maria Anna von Genzinger, με την οποία είχαν αναπτύξει μια πλατωνική σχέση, ο Wolfgang Amadeus Mozart και ο Ludwig van Beethoven.

Οι δυο τελευταίοι υπήρξαν και μαθητές του.

Μετά το θάνατο του Johann Christian Bach, το 1782, η μουσική του Haydn κυριάρχησε στις συναυλιακές σκηνές του Λονδίνου και έκτοτε υπήρξαν πολλές προτάσεις για να ταξιδέψει στο Λονδίνο, αλλά η αφοσιωσή του στον πρίγκιπα Nikolaus τον απέτρεψε να τις δεχτεί. Το 1791-1792 όμως, ο Haydn ταξίδεψε για πρώτη φορά στην αγγλική πρωτεύουσα όπου και συνέθεσε κάποια από τα πιο γνωστά του έργα όπως είναι οι συμφωνίες “Surprise” (Νο.94), “Military” (Νο.100), και ανακυρήχθηκε επίτιμος διδάκτορας του πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Η τεράστια φήμη και κατ’επέκταση το μεγάλο ποσό χρημάτων που κέρδισε από το ταξίδι του στο Λονδίνο τον κατέστησαν οικονομικά ασφαλή. Τον Ιανουάριου του 1794 πραγματοποίησε το δεύτερο ταξίδι του στην Αγγλία και συνέθεσε τις τρεις τελευταίες του συμφωνίες (Νο 102-104), από τις οποίες η Νο 102 θεωρείται ως η καλύτερη συφωνία του. Ο βασιλίας George ΙΙΙ τον προσκάλεσε να μείνει στην Αγγλία αλλά εκείνος αρνήθηκε και προτίμησε να γυρίσει στην Αυστρία και να υπηρετήσει τον καινούργιο διάδοχο της οικογένειας των Εστερχάζι, Miklós ΙΙ. Το κύρος και η εκτίμηση που απολάμβανε ο μουσουργός οδήγησε το 1795 στη δημιουργία μνημείου προς τιμήν του στη γενέτειρά του.

Μετά από την περιοδεία του στην Αγγλία, επιστρέφει στη Βιέννη, όπου εγκαθίσταται μόνιμα. Στο διάστημα αυτό συνθέτει δυο ορατόρια, “Creation” (1798) και τις “Seasons” (1801), ενώ τα κείμενα για τα δυο αυτά ορατόρια τα έγραψε ο βάρονος Gottfried von Swieten. Το έργο “Creation” βασίστηκε στην «Γένεση» της Βίβλου και στο ποίημα του John Milton «Χαμένος παράδεισος». Το 1797, ο Haydn συνθέτει το τραγούδι “Cott erhalte Franz den Kaiser” ( Ο Θεός έσωσε τον αυτοκράτορα Φράνσις) με μεγάλη απήχηση στο κοινό, με αποτέλεσμα να χρησιμοποιηθεί ως θέμα σ’ ένα από τα καλύτερα κουαρτέτα για έγχορδα το “Emperor Quartet” (Το κουαρτέτο του αυτοκράτορα),Οpus 76 No.3. Tο τραγούδι αυτό χρησιμοποιήθηκε για περισσότερο του ενός αιώνα ως εθνικός ύμνος της Αυστριακής Μοναρχίας, ενώ σήμερα, με το όνομα “Deutschlandlied”,είναι ο εθνικός ύμνος της Γερμανίας. Στα τέλη του 1803, η κατάσταση της υγείας του Haydn χειροτέρεψε, ζαλάδες,αδυναμία,απώλεια συγκέντρωσης, καθιστώντας τον σωματικά ανίκανο να συνθέσει. Πιθανολογείται ότι έπασχε από αρτηριοσκλήρωση παρόλ’ αυτά έβρισκε παρηγοριά παίζοντας πιάνο και συγκεκριμένα το αγαπημένο του κομμάτι “Emperor”.

Ο Haydn άφησε την τελευταία του πνοή στις 31 Μαϊου 1809 σε ηλικία 77 ετών, αφήνοντας πίσω του ένα μεγάλο έργο και μια παγκόσμια αναγνώριση.

1.1 Haydn και Mozart

Ο Haydn ήταν ήδη ένας αναγνωρισμένος συνθέτης όταν ο Mozart, ο οποίος και επηρεάστηκε πολύ από τον πρώτο, ήταν ακόμη παιδί. Μάλιστα, τα έξι κουαρτέτα, που συνέθεσε ο τότε 17χρονος Mozart το 1773, ήταν εμπνευσμένα από τα αντίστοιχα έξι κουαρτέτα του Haydn (1772) που ονομάζονταν “Sun” (Ήλιος).

Οι δυο μεγάλοι συνθέτες γνωρίστηκαν περίπου το 1784 όταν ο Mozart εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Βιέννη. Ο Haydn ενθουσιάστηκε με το ταλέντο του Mozart και προσφέρθηκε να του μεταλαμπαδεύσει τις γνώσεις και να τον καθοδηγήσει πάνω στην σύνθεση. Ο Haydn και ο Mozart συχνά έπαιζαν μαζί κουαρτέτα εγχόρδων και ο τελευταίος για να δείξει το σεβασμό στο πρόσωπο του πρώτου, του αφιέρωσε έξι κουαρτέτα που συνέθεσε, τα οποία αργότερα ονομάστηκαν “Haydn’s Quartet” (Κουαρτέτα του Χάυντν). Εκτός όμως από την σχέση «δασκάλου-μαθητή» οι δυο τους ανέπτυξαν μια φιλική σχέση η οποία και κράτησε μέχρι το θάνατο του Mozart το 1791. Ο Haydn ήταν ακόμη στο Λονδίνο όταν πληροφορήθηκε το θάνατο του φίλου του, γεγονός που τον στενοχώρησε ιδιαίτερα, και προσφέρθηκε να εκπαιδεύσει μουσικά τον γιό του Mozart όταν εκείνος θα ήταν στην κατάλληλη ηλικία.

1.2 Haydn και Beethoven

Ο Haydn γνώρισε πρώτη φορά τον Beethoven στις 26 Δεκεμβρίου 1790 στην Βόννη, ενώ η δεύτερη συνάντηση έγινε τον Ιούλιο του 1792 κατά την επιστροφή του από το Λονδίνο. Σ’αυτήν την συνάντηση, ο Haydn εντυπωσιάστηκε από τις καντάτες που συνέθεσε ο Beethoven και του πρότεινε να γίνει μαθητής του . Έτσι, ο Beethoven άρχισε τα μαθήματα αμέσως μετά την άφιξη του στην Βιέννη, τον Νοέμβριου του 1792, όμως γρήγορα απογοητεύτηκε. Ο Haydn όντας απασχολημένος με τις δικές του συνθέσεις αδυνατούσε να κάνει μάθημα στο Beethoven, με αποτέλεσμα ο τελευταίος να αρχίσει μαθήματα κρυφά με άλλους δασκάλους.

Το 1795, ο Beethoven παρουσίασε τα τρία καινούργια του έργα,“Piano Trio, opus 1”, στο σαλόνι του πρίγκιπα Lichnowsky, όπου ο Haydn ήταν επίτιμος καλεσμένος. Στο τέλος της παράστασης, ο Beethoven ζήτησε την γνώμη του δασκάλου του, ο οποίος τον συμβούλεψε να διορθώσει την τρίτη σονάτα πρίν δημοσιευτεί. Παρά την κριτική που ασκούσε συχνά ο Beethoven στον Haydn, του αφιέρωσε το επόμενο έργο του “Piano Sonatas, opus 2”. Ο Haydn από την αρχή πίστεψε στις ικανότητες του Beethoven δηλώνοντας χαρακτηριστικά ότι « Ο Beethoven κάποια μέρα θα θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους Ευρωπαίους συνθέτες, και εγώ θα είμαι περήφανος να λέγομαι δασκαλός του».

Μουσική και Έργα

Ο Haydn επηρεάστηκε από τους συνθέτες του Μανχάιμ, από την ιταλική «όπερα μπούφα», από τον C.F.E. Bach, αλλά και από τη λαϊκή μουσική της Αυστρίας και Κροατίας. Όλες αυτές τις μουσικές επιδράσεις τις συγχώνευσε μέσα στα έργα του, διατηρώντας όμως πάντα έναν τελείως προσωπικό χαρακτήρα. Ο ίδιος έλεγε πως η δουλειά του στην υπηρεσία των Esterházy «τον υποχρέωνε να είναι διαρκώς πρωτότυπος».

Είναι αλήθεια ότι η μουσική του Haydn χαρακτηρίζεται από μια αίσθηση δροσιάς και φυσικότητας, από ένα χαριτωμένο αυθορμητισμό, καθώς και από μια αίσθηση του χιούμορ που δεν είχε ξαναϋπάρξει στα έργα των προγενεστερών του. Με τον Haydn, η γλώσσα της μουσικής άρχισε να απελευθερώνεται από τους «καλούς τρόπους» που χαρακτήριζαν το στυλ Μπαροκ και άρχισε να γίνεται ένας πιο ευέλικτος και προσωπικός τρόπος έκφρασης. Επιπλέον, η μουσική του εξελίχθηκε συχνά σε σύγκρουση με τα ιστορικά γεγονότα που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του ως συνθέτη, ενώ σε στενή πάντα επαφή με την ιστορική και την καλλιτεχνική αναγκαιότητα του καιρού του επηρέασε βαθύτατα την τέχνη του Mozart, του Beethoven, του Shubert ακόμα και του Rossini.

Ο Haydn συνολικά συνέθεσε συνολικά 104 συμφωνίες, 68 κουαρτέτα εγχόρδων, 4 κονσέρτα για βιολί, 5 κονσέρτα για βιολοντσέλο και κόρνο, 11 κονσέρτα για πιάνο, 3 κονσέρτα για βαρύτονους και 1 κονσέρτο για τρομπέτα. Έγραψε επίσης 13 όπερες, 45 για πιάνο τρίο, 62 σονάτες για πιάνο και 14 λειτουργίες.

2.1 Τα διασημότερα έργα του Haydn παρουσιάζονται παρακάτω: